Gereedschapskist inclusief onderwijs - hoe je dat in de klas kan doen

Introductie

Mooie gedachte, dat inclusiever onderwijs, maar hoe doe ik dat als leraar of onderwijsassistent in mijn (volle) klas?
In deze rubriek zoeken we daar antwoord op door gereedschappen aan te dragen rond thema’s als: differentiatie, klassenmanagement, mediërend leren, co-teaching, ict in de klas en methodische materialen.

Polyfonie in de klas: een praktijkboek voor inclusie po/vo

Itemnummer: 23001

Polyfonie in de klas: een praktijkboek voor inclusie

Annet De Vroey en Kathleen Mortier
Acco - Leuven (2002)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Deze publicatie is sterk praktijkgericht voor gebruik in de school en de klas. Inhoudelijke ingrediënten voor visie-ontwikkeling Eerste stappen – organisatie inrichten Indicatoren voor inclusie wat betreft organisatie – index voor inclusie Ondersteuningsplanning Differentiatie in de klassenpraktijk Responsief onderwijs Participatie en leerbevordering; kader voor inclusieve klassenpraktijk Werken aan relaties opbouwen – vriendschappen, met checklist voor werken daaraan Samenwerken voor inclusie; teamontwikkeling – partnerschap met ouders – eigenaarschap kind Transdisciplinaire samenwerking met verschillende expertises – begeleidingsteam in elke school	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners schoolleiders opleiders		po/vo

Uitgaan van Diversiteit Co-Teaching po/vo

Itemnummer: 23003

Uitgaan van Diversiteit Co-Teaching

Op weg naar volledige team-teaching

Baukje Janse e.a.
Framework Educatieve Dienstverlening - Alphen aan den Rijn (2019)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Op weg naar inclusie: wat doet er toe en wat zijn de uitdagingen? Co-teaching: wat is het en waarom doe je het? Vormen van co-teaching Implementatie van co-teaching Meer gepersonaliseerd leren Omgaan met diversiteit Handelingsgericht werken Voorbeelden co-teaching en onderzoek	schoolleiders ib'ers/zoco's ondersteuners leraren		po/vo

Van leerkracht naar tweekracht po/vo

Itemnummer: 23004

Van leerkracht naar tweekracht

De kracht van co-teaching

Ludo Heylen, e.a.
Cego-practicum - Averbode (2017)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Waarom co-teaching? Vormen van co-teaching Over zorg en co-teaching: gebundelde kracht Teamteaching en klasdoorbrekend werken Als co-teachers echt partners worden Eigenaarschap van leerlingen en leraren Werken met communities en ‘nesten’ Tweekracht: ieder in zijn kracht Starten met co-teaching Praktijkvoorbeeld	schoolleiders ib'ers/zoco's ondersteuners leraren		po/vo

Samen inclusief onderwijs realiseren po/vo

Itemnummer: 23005

Samen inclusief onderwijs realiseren

Een handboek voor professionals binnen en buiten het onderwijs

Anke de Boer, Elke Struyf, Sara Nijs, Simone Doolaard
Acco - Leuven (2022)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Attitudes en competenties Duurzaam werken aan een inclusieve school Differentiatie - adaptief lesgeven Leraar-leerlingrelaties Co-teaching Samenwerking met ouders en leerlingen Samenwerking met externen	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners		po/vo

‘Zo kan het ook’ po-scholen po

Itemnummer: 23008

'Zo kan het ook’ po-scholen

Vier po-scholen maken werk van inclusief basisonderwijs. Laat je inspireren!

Astrid Greven en Heleen Hartholt
In1school - Defence for Children (2016)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Vier voorbeelden van po-scholen die werk maken van inclusiever onderwijs: De Korenaar in Eindhoven Het Rondeel in Den Bosch De Verrekijker in Julianadorp De Kroevendonk in Roosendaal Per school gaat het over: inclusieve cultuur - inclusief beleid - inclusieve praktijk - verhalen van leerlingen	leraren ib'ers/zoco's schoolleiders beleid en bestuur ondersteuners	www.naarinclusieveronderwijs.nl	po

‘Zo kan het ook’ vo-scholen vo

Itemnummer: 23009

'Zo kan het ook’ vo-scholen

Drie vo-scholen maken werk van inclusief voortgezet onderwijs. Laat je inspireren!

Astrid Greven
In1school - Defence for Children (2019)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Drie voorbeelden van vo-scholen die werk maken van inclusiever onderwijs: Notre Dame des Anges, Ubbergen Eduwiek, Hoogeveen Innova, Enschede Per school gaat het over: inclusieve cultuur - inclusief beleid - inclusieve praktijk - verhalen van leerlingen	leraren ib'ers/zoco's schoolleiders beleid en bestuur ondersteuners	www.naarinclusieveronderwijs.nl	vo

‘Zo kan het ook’ Inspiratiewaaier inclusief onderwijs po/vo

Itemnummer: 23010

‘Zo kan het ook’ Inspiratiewaaier inclusief onderwijs

Inclusie op school

Astrid Greven e.a.
In1school - Defence for Children (2018)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Tips en handvatten voor scholen om alle kinderen mee te laten doen op school Bedoeld voor discussie-, visie- en beleidsontwikkeling Ook voor de praktijk in de klas	leraren ib'ers/zoco's schoolleiders beleid en bestuur ondersteuners	www.defenceforchildren.nl	po/vo

Differentiatie po/vo/mbo

Itemnummer: 23013

Differentiatie

Arja Kerpel
website van Wij-Leren (11 februari 2022)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Convergent en divergent differentiëren; de voor- en nadelen Interne en externe differentiatie Manieren van differentiëren Differentiatie voor zorgleerlingen Differentiatie voor meerbegaafde leerlingen	schoolleiders ib'ers/zoco's ondersteuners leraren	www.wij-leren.nl	po/vo/mbo

Instructie bij inclusiever onderwijs po/vo/mbo

Itemnummer: 23014

Instructie bij inclusiever onderwijs

Jerome Freiberg, Dolf van Veen en Marij Bosdriesz
website klassenmanagement van NCOJ (2016)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Mogelijke aanpassingen in de onderwijs-leersituatie, zoals tijd, mate van ondersteuning, input, moeilijkheid, opbrengst, participatie, varieer in doelen, curriculum aanpassen ... Curriculum aanpassen is altijd pas de allerlaatste stap.	ib'ers/zoco's ondersteuners leraren	www.klassenmanagement.ncoj.nl	po/vo/mbo

Mediërend leren po/vo/mbo

Itemnummer: 23015

Mediërend leren

Soms moet je met zijn tweeën zijn om dingen alleen te kunnen doen!

Floor van Loo en Emiel van Doorn
website PlatformPraktijkontwikkeling WOSO - Utrecht (2017)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Aanleiding en theoretisch kader van mediërend leren De drie instrumenten van mediërend leren De omgekeerde piramide met cognitieve bouwstenen De cognitieve kaart De mediatieboom De toepasbaarheid van mediërend leren Uitgebreide literatuurlijst	ib'ers/zoco's ondersteuners leraren schoolleiders	Download het artikel (PDF) www.naarinclusieveronderwijs.nl	po/vo/mbo

Toolbox voor inclusief bewegingsonderwijs po

Itemnummer: 23016

Toolbox voor inclusief bewegingsonderwijs in het PO

Hans van Ekdom
KVLO - Zeist (2022)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Artikel over inclusief bewegingsonderwijs Algemene principes (m.n. UDL) Uitleg Europees DIPPE-project Uitleg en achtergronden over online-toolbox DIPPE	leraren schoolleiders ondersteuners	Download het artikel (PDF) www.naarinclusieveronderwijs.nl Disentangling Inclusion in Primary Physical Education: www.dippe.lu	po

Stappenplan voor inclusiever onderwijs po/vo

Itemnummer: 23017

Stappenplan voor inclusiever onderwijs

Jose Smits, Astrid Greven en Heleen Hartholt
website Defence for Children (2018)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Deze stappenplannen bieden de handvatten om te werken aan inclusie in het onderwijs. Stappenplannen voor vier doelgroepen: ouders/verzorgers - scholen - beleidsmakers - bestuurders en samenwerkingsverbanden Het draait steeds om visie, kennis en aan de slag gaan Het stappenplan voor scholen kent vijf stappen: vorm een team, visieontwikkeling, inventarisatie, actieplan, het begin is er	ib'ers/zoco's ondersteuners leraren schoolleiders beleid en bestuur	www.defenceforchildren.nl	po/vo

Universal Design for Learning (UDL) po/vo/mbo

Itemnummer: 23018

Universal Design for Learning (UDL) Guidelines: Full-Text Representation Version 2.0

David H. Rose and Jenna Gravel
CAST - Wakefield MA (2011)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Ontwikkeling en richtlijnen van UDL Wat is UDL? Vitale vragen rond UDL De principes van UDL Zorg voor meerdere middelen voor: betrokkenheid - vertegenwoordiging - actie en expressie	leraren ib'ers/zoco's schoolleiders ondersteuners beleid en bestuur	Download het artikel (PDF) www.naarinclusieveronderwijs.nl	po/vo/mbo

The UDL Guidelines po/vo/mbo

Itemnummer: 23019

The UDL Guidelines

website CAST

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Adviezen voor het invullen van de drie principes van UDL: Betrokkenheid: motiveren voor leren, doorzetten en zelfregulering Vertegenwoordiging: manieren van aanbieden leerstof, taal en symbolen, begrip Actie en expressie: fysieke actie, communicatie en expressie, executieve functies	leraren ib'ers/zoco's schoolleiders ondersteuners	udlguidelines.cast.org	po/vo/mbo

Inclusive Learning and Collaborative Working po

Itemnummer: 23021

Inclusive Learning and Collaborative Working

Ideas in Practise - Primary School Resource - 5 to 11 years - International Version (3.2)

Child Inclusion Research into Curriculum Learning and Education
CIRCLE Collaboration (2015)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Heel praktisch boek om mee te werken in een inclusieve klas in het primair onderwijs. In, door en voor de praktijk ontwikkeld in Schotland. Aan bod komen: Uitleg van het CIRCLE-framework Werken in een inclusief klaslokaal De CIRCLE Inclusive Classroom Scale (CICS) De CIRCLE Participation Scale (CPS) Vaardigheden, ondersteuning en strategieën Aandachts- en concentratievaardigheden Organisatorische en planningsvaardigheden Houding en mobiliteit (grove motoriek) Behendigheid en manipulatie (fijne motoriek) Sociale, emotionele en relationele vaardigheden Verbale en non-verbale communicatie Effectieve samenwerking, in het team, met ouders en met partners Veel checklists, discussiepunten, enz. voor de praktijk	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners	Download de publicatie (PDF) www.naarinclusieveronderwijs.nl	po

Inclusive Learning and Collaborative Working vo

Itemnummer: 23022

Inclusive Learning and Collaborative Working

Ideas in Practise - Secondary School Resource (Ages 12-18 years) - International Version (1.2)

Child Inclusion Research into Curriculum Learning and Education
CIRCLE Collaboration (2016)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Heel praktisch boek om mee te werken in een inclusieve klas in het voortgezet onderwijs. In, door en voor de praktijk ontwikkeld in Schotland. Aan bod komen: Uitleg van het CIRCLE-framework / kader Werken in een inclusief klaslokaal CIRCLE Inclusive Classroom Scale (CICS) De stem van de leerling De CIRCLE Participation Scale (CPS) Schoolbrede benaderingen Vaardigheden, ondersteuning en strategieën; Aandachts- en concentratievermogen Organisatie- en planningsvaardigheden Motoriek Sociale, emotionele en relationele vaardigheden Verbale en non-verbale communicatie Effectieve samenwerking met leerlingen, in teams, met ouders en met partners Veel checklists, kwaliteitsindicatoren, reflecterende hulpmiddelen, informatie over geestelijke gezondheidsproblemen, wetgeving, enz.	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners	Download de publicatie (PDF) www.naarinclusieveronderwijs.nl	vo

ECIO - leren zonder belemmering mbo/ho

Itemnummer: 23023

ECIO - Expertisecentrum inclusief onderwijs

website ECIO

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Website met veel kennis over inclusiever onderwijs, met name voor mbo, hbo en universiteiten met een deel over Universal Design for Learning en een MBO-beleidsscan voor inclusief en toegankelijk mbo rond de thema’s: Informatievoorziening en voorlichting Fysieke en digitale toegankelijkheid Begeleiding en deskundigheidsbevordering Leerroutes, toetsing en examinering Stage en werk Kwaliteitsborging De uitkomsten worden besproken met zogenaamde groepsinterviews en direct voorzien van acties.	schoolleiders ondersteuners beleid en bestuur	ecio.nl/wat-doen-wij	mbo/ho

European Toolkit for Schools po/vo/mbo

Itemnummer: 23024

European Toolkit for Schools

Promoting inclusive education and tackling early school leaving

website School Education Gateway

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Website met Europese toolkit voor scholen voor de bevordering van inclusief onderwijs en bestrijding van voortijdig schoolverlaten. Naast algemene informatie ook specifieke informatie over/voor: Schoolbesturen Leraren Ondersteuning van leerlingen Ouderbetrokkenheid Samenwerken met partners van buiten de school	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners schoolleiders beleid en bestuur	www.schooleducationgateway.eu	po/vo/mbo

Reaching the 'Hard to Reach' po/vo

Itemnummer: 23028

Reaching the 'Hard to Reach'

Inclusive responses to diversity through child-teacher dialogue

website Reaching the 'Hard to Reach' - Erasmus+ (2020)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Op deze website zijn handreikingen te vinden die zijn gebaseerd op vergaarde kennis in samenwerkend actie-onderzoek door leerlingen, leerkrachten en universiteits-medewerkers in vijf landen (Oostenrijk, Denemarken, Spanje, Engeland en Portugal) naar het beter bereiken van moeilijk te bereiken leerlingen. Dit leverde zes handreikingen en video's op over: Opzet en achtergronden van het onderzoek Inclusief onderzoek: stap-voor-stap gids voor leerkrachten Handreiking voor het monitoren van het denken en handelen van leerkrachten Leerlingen voorbereiden om onderzoekers te zijn (een handreiking) Handreiking voor het monitoren van leerling-betrokkenheid Toolkit voor het ophalen van de meningen van leerlingen	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners schoolleiders beleid en bestuur ouders en leerlingen	Download de zes handreikingen (PDF) Inclusive Inquiry Guide: www.naarinclusieveronderwijs.nl Preparing students to be Researchers: A Guidance Manual: www.naarinclusieveronderwijs.nl Accounts of Developments in the five country networks: www.naarinclusieveronderwijs.nl Students’ Voices Toolkit: www.naarinclusieveronderwijs.nl Guidance Document for monitoring Teachers’ Thinking and Practices: www.naarinclusieveronderwijs.nl Guidance Document for monitoring Students’ Engagement: www.naarinclusieveronderwijs.nl Guidance Document for monitoring Students’ Engagement: www.naarinclusieveronderwijs.nl Video's: www.reachingthehardtoreach.eu	po/vo

Responding to diversity by engaging with students’ voices vo/po

Itemnummer: 23029

Responding to diversity by engaging with students’ voices

A strategy for teacher development

Kyriaki (Kiki) Messiou (Ed.)
University of Southampton (2014)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Twee handreikingen (getiteld 'A Guide & Accounts of Practice') gebaseerd op kennis vergaard in Spanje, Portugal en het Verenigd Koninkrijk over hoe het perspectief en het oordeel van leerlingen leraren kunnen ondersteunen bij het omgaan met diversiteit. Met daarin aandacht voor: Strategie voor professionalisering van leraren door verbinding met de stem van leerlingen Gebruik van de strategie in de praktijk Toolkit met heel praktische werkwijzen voor het ophalen van de stem van leerlingen	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners schoolleiders ouders en leerlingen	Download twee publicaties (PDF) Responding to diversity by engaging with students’ voices - Accounts of Practice: www.naarinclusieveronderwijs.nl Responding to diversity by engaging with students’ voices - A Guide: www.naarinclusieveronderwijs.nl Introductievideo: www.reachingthehardtoreach.eu	vo/po

The Index for Inclusion po/vo

Itemnummer: 23030

The Index for Inclusion: developing learning and participation in schools

Tony Booth & Mel Ainscow
Centre for Studies on Inclusive Education - Bristol (2011)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
De Index is een praktisch hulpmiddel voor zelfevaluatie en verbetering van scholen en andere onderwijsinstellingen. Inclusie zoals beschreven in de Index, is een principiële benadering van het ontwikkelen van onderwijs; het richt zich op culturen, beleid en praktijken die iedereen aangaan: kinderen en volwassenen, scholen, gezinnen en lokale gemeenschappen. Voor beginnende en gevorderde scholen op het pad naar inclusie Identificatie van attitudes, belemmeringen, mogelijkheden en inspanningen m.b.v. indicatoren Suggesties voor ontwikkeling, georganiseerd langs drie dimensies van verbetering: beleid, praktijken en culturen	leraren ib'ers/zoco's ondersteuners schoolleiders beleid en bestuur	Download de publicatie (versie 2002, Engelstalig, PDF): www.naarinclusieveronderwijs.nl Korte samenvatting (Engelstalig): www.csie.org.uk	po/vo

National Framework for Inclusion po/vo

Itemnummer: 23033

National Framework for Inclusion - 3rd edition

Scottish Universities Inclusion Group
Scottish Universities Inclusion Group - (2022)

thema's	doelgroepen	verder lezen	sector
Deze uitgave (NFI) uit het gidsland Schotland biedt richtlijnen voor leraren over inclusie en de inclusieve onderwijspraktijk. Het NFI geeft leraren een structuur om na te denken over een visie op sociale rechtvaardigheid en inclusie in relatie tot onderwijs, gekoppeld aan eigen professionele ervaringen en vaardigheden, ook in relatie tot de positie in de loopbaan. Reflectie op de eigen huidige en gewenste inclusieve onderwijspraktijk Werken aan een eigen inclusieve onderwijspraktijk Het kader omvat de volgende hoofdthema's voor reflectie en ontwikkeling: professionele normen - professionele kennis, begrip en ervaring - professionale vaardigheden en kansen Uitgebreide lijst met suggesties voor verder lezen	leraren ib'ers/zoco's opleiders	Download de publicatie (PDF) www.naarinclusieveronderwijs.nl Meer informatie www.gtcs.org.uk	po/vo

Toelichting onderscheiden doelgroepen/functies

In deze gereedschapskist vallen onder kopjes van doelgroepen de volgende functies/groepen:

leraren: leerkrachten - docenten - klassen-/onderwijsassistenten - mentoren
ib’ers en zorgcoördinatoren
schoolleiders: schoolleiders - afdelingsleiders
ondersteuners: consulenten samenwerkingsverband, (v)so, jeugdhulp, andere externen
opleiders (van eerste en tweedegraads lerarenopleidingen)
beleid en bestuur: bestuurders en beleidsmedewerkers van samenwerkingsverbanden, gemeenten en schoolbesturen
ouders en leerlingen

Gereedschapskist inclusief onderwijs - hoe je dat in de klas kan doen

Introductie

Polyfonie in de klas: een praktijkboek voor inclusie

Uitgaan van Diversiteit Co-Teaching

Van leerkracht naar tweekracht

Samen inclusief onderwijs realiseren

'Zo kan het ook’ po-scholen

'Zo kan het ook’ vo-scholen

‘Zo kan het ook’ Inspiratiewaaier inclusief onderwijs

Differentiatie

Instructie bij inclusiever onderwijs

Mediërend leren

Toolbox voor inclusief bewegingsonderwijs in het PO

Stappenplan voor inclusiever onderwijs

Universal Design for Learning (UDL) Guidelines: Full-Text Representation Version 2.0

The UDL Guidelines

Inclusive Learning and Collaborative Working

Inclusive Learning and Collaborative Working

ECIO - Expertisecentrum inclusief onderwijs

European Toolkit for Schools

Reaching the 'Hard to Reach'

Responding to diversity by engaging with students’ voices

The Index for Inclusion: developing learning and participation in schools

National Framework for Inclusion - 3rd edition

Rubrieken gereedschapskist